Ο Ωρωπός είναι χωριό της Βορειοανατολικής Αττικής, στις ακτές του Ευβοϊκού κόλπου, και είναι έδρα του δήμου Ωρωπού. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 1.111 κατοίκους. Απέχει 55 χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας και επικοινωνεί με το συγκοινωνιακό δίκτυο μέσω της εθνικής οδού Αθηνών - Λαμίας και του σιδηροδρομικού δικτύου Αθηνών - Θεσσαλονίκης. Αποτελεί έδρα του Δήμου Ωρωπού.Το παραθεριστικό συγκρότημα του Ωρωπού αποτελείται από τον ομώνυμο οικισμό, ενώ γειτονικά χωριά είναι το Μίλεσι, το Μαρκόπουλο, η Σκάλα, το Συκάμινο, το Χαλκούτσι, τα Νέα Παλάτια και ο Άγιος Κωνσταντίνος. Ο πληθυσμός του δήμου Ωρωπού είναι 33.769 κάτοικοι σύμφωνα με την απογραφή του 2011.
Ιστορική εξέλιξη
Αρχαιότητα
Ο Ωρωπός στην αρχαιότητα αποτελούσε το εύρωστο αγροτικό κέντρο Γραία της πόλης της Τανάγρας στη Βοιωτία και αρχικά ανήκε στην Πανδιονίδα φυλή. Η περιοχή τοποθετείται στη σημερινή θέση της Σκάλας, στα σύνορα μεταξύ της διοικητικής εξουσίας Θηβαίων και Αθηναίων. Το 373 π.Χ. περιέρχεται η κατεστραμμένη από τους Βοιωτείς πόλη στους Αθηναίους, ενώ αργότερα αναδεικνύεται σε ανεξάρτητο διαμέρισμα της Αττικής. Γεωγραφικά καλύπτει εκείνη την εποχή τη ζώνη από τη σημερινή Τανάγρα Βοιωτίας, μέχρι και τον
Φραγκικοί και οθωμανικοί χρόνοι
Στα βυζαντινά χρόνια αποτελεί δραστήριο αγροτικό κέντρο. Περί το 1200 ο Ωρωπός πέρασε στην κατοχή της εκκλησίας της Αθήνας, αλλά τον διεκδικούσε επίσης η Θήβα στην οποία ανήκε προηγουμένως. Ο πάπας Ιννοκέντιος Γ΄ τελικά τον παραχώρησε στην Αθήνα το 1209. Την ίδια περίοδο, πιθανότατα μεταξύ 1204 και 1210 κτίστηκε στον Ωρωπό κάστρο, το οποίο είχε οπτική επαφή με το κάστρο στο Συκάμινο και το κάστρο στα Φύλλα Εύβοιας. Το 1255 ο Γουλιέλμος Β΄ Βιλλεαρδουίνος φυλάκισε εκεί αποστάτες Τριτημόριους της Ευβοίας. Το 1278 ο Ωρωπός δέχτηκε πειρατική επιδρομή. Το κάστρο πιθανόν είχε εγκαταλειφθεί προς τα τέλη του 14ου αιώνα. Οι Βενετοί το 1403 επιχείρησαν να καταλάβουν το κάστρο, κάτι το οποίο είχαν κατορθώσει μέχρι το 1407. Το 1460 ο Ωρωπός πέρασε στην κατοχή των Οθωμανών. Κατά την περίοδο του ελληνοτουρκικού πολέμου η περιοχή λεηλατείται και εγκαθίσταται επί αυτής η βάση ανεφοδιασμού των Τούρκων.
Νεότερα χρόνια
Μετά την πρώτη διοικητική διαίρεση του ελληνικού κράτους του 1833 συγκροτείται ο Δήμος Ωρωπού που εντάχθηκε αρχικά στην επαρχία Θηβών. Το 1840 ο δήμος Ωρωπού καταργήθηκε και ενώθηκε με τον Δήμο Περαίας της επαρχίας Αττικής. Έδρα του δήμου αυτού που κάλυπτε ολόκληρη τη βόρεια έκταση της Αττικής μέχρι την Πάρνηθα και το Μαραθώνα ορίστηκε ο Ωρωπός. Το 1871 ο δήμος Περαίας μετονομάστηκε σε Δήμο Ωρωπίων και νέα έδρα του έγινε η Σκάλα Ωρωπού. Στα διοικητικά του όρια ο δήμος περιλάμβανε τους οικισμούς από τη Σκάλα και τη Μαλακάσα, έως τον Κάλαμο και τους Αγίους Αποστόλους.Το 1912 ο Δήμος Ωρωπίων διασπάται σε κοινότητες. Ο Ωρωπός αποτέλεσε σε αυτό το διάστημα έδρα της κοινότητας Ωρωπού που διατηρήθηκε μέχρι το 2002. Την χρονιά αυτή η Κοινότητα Ωρωπού ενώθηκε με τις κοινότητες Σκάλας Ωρωπού και Νέων Παλατίων σχηματίζοντας τον Δήμο Ωρωπίων με έδρα την Σκάλα Ωρωπού.
Στις 20 Ιουλίου 1938 η περιοχή του Ωρωπού επλήγη από σεισμό μεγέθους 6,0, ο οποίος προκάλεσε τον θάνατο 18 ατόμων και τον τραυματισμό 107. Από το σεισμό καταστράφηκαν κατοικίες, με αποτέλεσμα 8.000 άτομα να μείνουν άστεγα, και δημόσια κτίρια, συμπεριλαμβανομένων των φυλακών Ωρωπού.
Αξιοθέατα
Στην περιοχή του Ωρωπού σώζονται ναοί των μεσαιωνικών χρόνων. Από τους ναούς αυτούς σε καλύτερη κατάσταση βρίσκεται ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου. Είναι σταυροειδής ναός με τρούλο, ο οποίος έχει επεκταθεί στο δυτικό το τμήμα με την κατασκευή νάρθηκα. Οι αψίδες του ιερού και ο τρούλος είναι κτισμένοι από λαξευτό πωρόλιθο και πλίνθους και οι υπόλοιποι τοίχοι του ναού από ακανόνιστους λίθους και κομμάτια πλίνθων. Σύμφωνα με επιγραφή που βρέθηκε στον βορειοανατολικό κίονα του ναού, κτίστηκε το 1619 και αποτελούσε καθολικό μονής. Στον κυρίως ναό δεν σώζονται πλέον τοιχογραφίες όμως ο νάρθηκας διαθέτει τοιχογραφίες τις οποίες επιγραφή πάνω από την είσοδο του ναού χρονολογεί στο 1651, οι οποίες όμως έχουν φθαρεί λόγω χαραγμάτων πιστών και της έκθεσής τους στις καιρικές συνθήκες. Ο ναός στο εσωτερικό του έχει ενσωματωμένα αρχαία ανάγλυφα και επιγραφές.
Νότια του Ωρωπού σώζονται τα ερείπια του ναού του Αγίου Γεωργίου. Ο ναός ήταν τρίκλιτος, με τα κλίτη να χωρίζονται από δύο κιονοστοιχίες με δύο κίονες η κάθε μία, και διέθετε τρεις κόγχες. Τα τόξα της κιονοστοιχίας ήταν άνισα, με το κεντρικό τόξο να ήταν μεγαλύτερο. Οι κίονες ήταν σχετικά λεπτοί και είχαν ιωνικά κιονόκρανα. Η οροφή πιθανόν να ήταν ξύλινη. Η κιονοστοιχία και ο δυτικός τοίχος κατέρρευσαν με το σεισμό του 1938. Ο Αναστάσιος Ορλάνδος χρονολόγησε τον ναό στον 15ο με 16ο αιώνα, όμως ο Μανόλης Χατζηδάκης με βάση τις τοιχογραφίες του ναού τον χρονολόγησε στις αρχές του 13ου αιώνα. Ο ναός διέθετε δύο στρώματα τοιχογραφιών. Στο νότιο τοίχο του κεντρικού κλίτους σώζονται σκηνές από τον βίο του Αγίου Γεωργίου. Στην νότια παραστάδα της κόγχης βρισκόταν ολόσωμος διάκονος. Στην κόγχη του ιερού είχαν ζωγραφιστεί έξι ιεράρχες. Οι τοιχογραφίες του ναού έχουν μεταφερθεί στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας.
Στο ανατολικό άκρο του παλιού Ωρωπού βρίσκονται τα ερείπια του σταυρεπίστεγου ναού του Αγίου Νικολάου, από τον οποίο μετά το σεισμό στέκονταν ο ανατολικός και ο νότιος τοίχος. Ο Ιωάννης Κουμανούδης χρονολόγησε την πρώτη φάση του ναού στον 13ο αιώνα με βάση την παρουσία οδοντωτής ταινίας που πλαισιώνει το παράθυρο του ιερού. Ο ναός επεκτάθηκε προς τα δυτικά κατά τους ύστερους Οθωμανικούς χρόνους. Η είσοδος στην προσθήκη είναι χαμηλή τοξωτή. Το τέμπλο και η προσθήκη είχαν σπαράγματα δύο φάσεων τοιχογραφιών.
Σε ερειπώδη κατάσταση βρίσκεται και ο ναός των Αγίων Αποστόλων, τον οποίο ο Αναστάσιος Ορλάνδος με βάση τον γλυπτό διάκοσμο χρονολόγησε στους χρόνους της Φραγκοκρατίας. Πρόκειται για μονόχωρη βασιλική, πιθανόν ξυλόστεγη κατά τον Αναστάσιο Ορλάνδο ή θολοσκέσπαστη κατά τον Ιωάννη Κουμανούδη. Το υπέρθυρο του βόρειο παραθύρου και τα τόξα των κογχών είχαν γλυπτό διάκοσμο. Στο εσωτερικό του ναού σώζονται σπαράγματα τοιχογραφιών.
Άλλοι ναοί που σώζονταν στον Ωρωπό στις αρχές του 20ού αιώνα ήταν η Μεταμόρφωση, ο Άγιος Βλάσιος και ο Άγιος Ιωάννης. Ο Άγιος Ιωάννης ήταν ένας μικρός ναός που χρονολογήθηκε στην Τουρκοκρατία και χαρακτηριζόταν από την ενσωμάτωση προγενέστερων αρχιτεκτονικών μελών, τα οποία αφαιρέθηκαν κατά τον 20ό αιώνα. Ο ναός της Μεταμόρφωσης βρισκόταν στο κέντρο του παλιού Ωρωπού. Στο ναό ενσωματώθηκαν διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη από άλλους ναούς της περιοχής, όπως το υπέρθυρο του ναού των Αγίων Αποστόλων. Στην κόγχη του ιερού του ναού του Αγίου Βλασίου βρισκόταν μικρό κιονόκρανο με οικόσημο του οίκου Φοσκαρίνι.Ο Κουμανούδης χρονολόγησε τον ναό στην ύστερη Τουρκοκρατία και παρατήρησε ότι διέθετε δύο στρώματα τοιχογραφιών.
Σε θέση εκτός του παλαιού Ωρωπού, νοτιοδυτικά του ερειπωμένου ναού του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται μικρός ναός αφιερωμένος στον Άγιο Γεώργιο. Είναι μονόκλιτη βασιλική και σήμερα είναι ξυλόστεγος, αλλά στο εσωτερικό του φαίνεται η γέννηση ημικυλινδρικού θόλου. Ο ναός έχει χρονολογηθεί στην ύστερη Τουρκοκρατία. Ο γωνιόλιθος στη νοτιοδυτική πλευρά του ιερού έχει πάνω την επιγραφή 1623. Ο Κουμανούδης θεωρείται ότι αποτελεί αρχιτεκτονικό μέλος σε δεύτερη χρήση. Ο ναός εσωτερικά είναι ασβεστωμένος, όμως διακρίνονται σε κάποια σημεία τοιχογραφίες.
Οικισμοί και όμορες κοινότητες
Σήμερα δορυφορικά χωριά του παραδοσιακού αγροτικού κέντρου αποτελούν η Σκάλα, το Μαρκόπουλο, τα Νέα Παλάτια, το Συκάμινο, το Χαλκούτσι, ο Άγιος Κωνσταντίνος, η παραθεριστική ζώνη των Αγίων Αποστόλων, το χωριό Μήλεσι και ο Αυλώνας, κωμόπολη της Αττικής. Οι παραθεριστικοί οικισμοί Δήλεσι και Πλάκα υπάγονται στον Δήμο Τανάγρας του νομού Βοιωτίας.
ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΔΗΜΟΥ ΩΡΩΠΟΥ
ΣΚΑΛΑ ΩΡΩΠΟΥ
 |
| παραλία φυλακών Μάρτιος 2020 Θεοδοσίου θ. |
Η Σκάλα Ωρωπού είναι παραθαλάσσιο χωριό της βορειοανατολικής Αττικής και τμήμα του ευρύτερου παραθεριστικού συγκροτήματος του Ωρωπού. Ανήκει διοικητικά στον νέο διευρυμένο Δήμο Ωρωπού, ενώ μέχρι πρόσφατα αποτελούσε έδρα του τοπικού Δήμου Ωρωπίων και λίγο παλαιότερα της Κοινότητας Σκάλας Ωρωπού. Στην Σκάλα στεγάζεται το δημαρχείου του νέου δήμου, έδρα του οποίου έχει οριστεί επίσημα ο οικισμός Ωρωπός.. Η Σκάλα διαθέτει λιμάνι που φιλοξενεί την πορθμιακή γραμμή Σκάλας - Ερέτριας. Ο πληθυσμός της είναι 1.430 κάτοικοι σύμφωνα με την απογραφή του 2011.
Πορεία του πληθυσμού:
| Έτος | 2001 | 2011 |
| Πληθ. | 1.234 | 1.430 |
Διοικητικές μεταβολές
Η Σκάλα Ωρωπού αποτέλεσε έδρα του δήμου Ωρωπίων που λειτούργησε στο διάστημα 1871-1912. Το 1912 με την τότε διοικητική διαίρεση έγινε έδρα της ομώνυμης κοινότητας που λειτούργησε μέχρι το 2002.[4] Μετά την κατάργηση της κοινότητας Σκάλας Ωρωπού το 2002, η Σκάλα Ωρωπού έγινε έδρα του νέου διευρυμένου δήμου Ωρωπίων. Με την εφαρμογή του προγράμματος Καλλικράτης το 2011 ο δήμος Ωρωπίων καταργήθηκε και συγχωνεύτηκε στον νέο διευρυμένο δήμο Ωρωπού, στον οποίο ανήκει πλέον η Σκάλα.
Χαρακτηριστικά
Ο πληθυσμός της είναι 1.430 κάτοικοι σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Τα κύρια αξιοθέατα της περιοχής είναι ο Ιερός Ναός του Αγίου Ανδρέα σε μνήμη του μεγάλου ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού, το Πορθμείο Ωρωπού όπου αναχωρούν τα φέρρυ μπότ για την Ερέτρια και οι πρώην φυλακές Ωρωπού σε ένα από τα κτίρια στεγάζεται σήμερα το Δημοτικό Ωδείο Ωρωπού. Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχει ένα μεγάλο δημοτικό πάρκο με παραλία βόρεια του πορθμείου ενώ είναι λιγότερο πυκνοκατοικημένη σε σχέση με τα γειτονικά Νέα Παλάτια. Η περιοχή είναι συγκοινωνιακός κόμβος για την σύνδεση του Ωρωπού με άλλα χωριά της Αττικής. Διασχίζεται παραλιακά από την επαρχιακό Οδό Αμφιάρειου - Χαλκουτσίου, κατά μήκος του δρόμου έχει πολλές ψαροταβέρνες, καφετέριες, εστιατόρια με έντονη κίνηση όλο τον χρόνο και 2 μεγάλες πλατείες την πλατεία Μητέρας και την πλατεία Αγίου Ανδρέα στην στροφή για το Χαλκούτσι και στην είσοδο του Πορθμείου.
Ιστορία
Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα η περιοχή της Σκάλας ήταν παραθεριστικό θέρετρο των κάτοικων των χωριών του ορεινού Ωρωπού με λιγοστούς μόνιμους κατοίκους ενώ οι μεγαλύτερες εκτάσεις της Σκάλας ήταν κτήματα του μεγάλου ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού. Ο μικρός ναός των Αγίων Αποστόλων πολύ κοντά στην θάλασσα μετονομάστηκε το 1890 σε Άγιο Ανδρέα για να τιμήσει τον ευεργέτη και χρηματοδότη του Ανδρέα Συγγρό ο οποίος επιπλέον μετά τον θάνατο του (1899) δώρισε με διαθήκη του μεγάλο τμήμα της περιουσίας του για την ίδρυση του Αμαλίειου Ορφανοτροφείου. Μετά τον ερχομό των προσφύγων στα γειτονικά Νέα Παλάτια το 1923 η περιοχή γνώρισε ταχύτατη οικοδομική ανάπτυξη. Μεγάλο πλήγμα για την ευρύτερη περιοχή του Ωρωπού ήταν ο ισχυρός σεισμός στις 20 Ιουλίου 1938 μεγέθους 6,2 Ρίχτερ με επίκεντρο το γειτονικό Χαλκούτσι, ο σεισμός κόστισε την ζωή σε 18 ανθρώπους, ενώ υπήρχαν και 107 τραυματίες. Η Σκάλα πλήγηκε σοβαρότατα από τον σεισμό ισοπεδώθηκε στο μεγαλύτερο μέρος της, μαζί με τον υπόλοιπο οικισμό ισοπεδώθηκαν η εκκλησία του Αγίου Ανδρέα και το Αμαλίειο Ορφανοτροφείο που είχε αρχίσει να λειτουργεί ως φυλακές. Το 1960 άρχισε να οικοδομείται ξανά ο σημερινός μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Ανδρέα στην θέση του παλιού, ο ναός εγκαινιάστηκε από τον αρχιεπίσκοπο Αθηνών στις 22 Αυγούστου 1965, ο ναός ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Κηφισίας, Αμαρουσίου, Ωρωπού και Μαραθώνος - ΣΤ' Αρχιερατική Περιφέρεια Ωρωπού.
ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ ΩΡΩΠΟΥ
 |
| Ηλιοβασίλεμα Μαρκόπουλο Ωρωπού |
Πορεία του πληθυσμού:
| Έτος | 2001 | 2011 |
| Πληθ. | 3.532 | 2.549 |
Διοικητικές μεταβολές
Με την εφαρμογή της πρώτης διοικητικής διαίρεσης το Μαρκόπουλο εντάχθηκε στον διευρυμένο δήμο Περαίας ο οποίος το 1871 μετονομάστηκε σε δήμο Ωρωπίων. Στον δήμο Ωρωπίων παρέμεινε μέχρι το 1912 οπότε με την εφαρμογή της τότε διοικητικής διαίρεσης ορίστηκε έδρα της ομώνυμης κοινότητας Μαρκοπούλου Ωρωπού η οποία αρχικά συμπεριέλαβε στα όριά της, εκτός από το Μαρκόπουλο, τους οικισμούς Μαλακάσα, Μήλεσι, Μαυροσουβάλα, Μπάφι και Νέο Λιβύσιο. Από την κοινότητα Μαρκοπούλου αποσπάστηκε το 1934 η Μαλακάσα που συγκρότησε νέα κοινότητα και προσωρινά η Μαυροσουβάλα που συγκρότησε την κοινότητα Μαυροσουβάλας.Η κοινότητα διατηρήθηκε μέχρι τα τέλη του 2010 και, στη συνέχεια, μέρος του νέου διευρυμένου δήμου Ωρωπού.
ΝΕΑ ΠΑΛΑΤΙΑ ΩΡΩΠΟΥ
 |
| Ηλιοβασίλεμα στα Νέα Παλάτια |
Tα Νέα Παλάτια είναι οικισμός της Αττικής, κοντά στον Ωρωπό. Ανήκει διοικητικά στον Δήμο Ωρωπού, ενώ μέχρι πρόσφατα αποτελούσε έδρα της ομώνυμης κοινότητας. Ο πληθυσμός του είναι 2.723 κάτοικοι, σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Τα Νέα Παλάτια δημιουργήθηκαν το 1923 από πρόσφυγες, προερχόμενους από τα Παλάτια της Προκοννήσου.
Πορεία του πληθυσμού:
| Έτος | 2001 | 2011 |
| Πληθ. | 2.423 | 2.723 |
Αρχαία ιστορία
Αρχαιολογικά ευρήματα υποδεικνύουν την κατοίκηση της περιοχής των Νέων Παλατίων από τη μεσοελλαδική περίοδο. Στα ανατολικά των Νέων Παλατίων βρέθηκαν λείψανα Μυκηναϊκής εποχής (1500 - 1100 π.χ.) με οργανωμένο οικισμό. Η περιοχή ήταν κατοικήσιμη σε όλη την περίοδο της αρχαιότητας βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Θηβών, μετά τον 5ο π.χ. αιώνα πέρασε υπό την κυριαρχία των Αθηναίων. Τα πρωτοχριστιανικά χρόνια και τον Μεσαίωνα η περιοχή ερημώθηκε, οι λιγοστοί κάτοικοι μεταφέρθηκαν σε ορεινούς οικισμούς όπως ο Ωρωπός και το Συκάμινο.
Σύγχρονη ιστορία
Ο Οικισμός δημιουργήθηκε το 1923 από πρόσφυγες, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της βορειοανατολικής Αττικής μετά την ανταλλαγή πληθυσμών, προερχόμενοι από την Προκόννησο της Προποντίδας (ο κύριος οικισμός του νησιού ονομαζόταν Παλάτια).
Τα Παλάτια ήταν η πρωτεύουσα της νήσου του Μαρμαρά η οποία από τα αρχαία χρόνια εξήγαγε στους Έλληνες και τους Ρωμαίους ένα από τα καλύτερα μάρμαρα στον κόσμο, την εποχή της Μικρασιατικής καταστροφής η πρωτεύουσα Παλάτια απαριθμούσε περίπου 1000 κατοίκους στο σύνολο τους Έλληνες. Οι πρόσφυγες έφτασαν στην περιοχή μέσω της Χαλκίδας, ενθουσιασμένοι επειδή το περιβάλλον τους θύμιζε πολύ την ιδιαίτερη πατρίδα τους αποφάσισαν να δημιουργήσουν τον νέο τους οικισμό. Οι πρόσφυγες ανήγειραν τον Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο κέντρο του νέου τους οικισμού με μάρμαρο που έφεραν από την ιδιαίτερη πατρίδα τους στο νησί του Μαρμαρά, σε αυτόν μετέφεραν όλα τα θρησκευτικά κειμήλια από τους 3 ναούς της παλιάς τους πρωτεύουσας Κοιμήσεως Θεοτόκου, Αγίου Γεωργίου και Αγίου Δημητρίου. Ο ναός ονομάστηκε Κοίμησις της Θεοτόκου άλλα είναι τρισυπόστατος, γιορτάζει στην Κοίμηση της Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου, του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου στις 23 Απριλίου και του Αγίου Δημητρίου του Μυροβλύτη στις 26 Οκτωβρίου.
Ο οικισμός είναι μικρός σε έκταση αλλά έντονα πυκνοκατοικημένος με το Ιπποδάμειo σύστημα περιλαμβάνοντας πολλές πλατείες, έχει έντονη κίνηση με κάθε μορφής καταστήματα όλο τον χρόνο. Τα Νέα Παλάτια Ωρωπού με την γειτονική Σκάλα δημιουργούν στους επισκέπτες την εντύπωση ότι πρόκειται για την ίδια την πόλη του Ωρωπού κάτι που δημιουργεί παρεξήγηση αφού ο αυθεντικός Ωρωπός είναι ο ορεινός αγροτικός οικισμός. Διασχίζεται παραλιακά από την επαρχιακή Οδό Αμφιαρείου - Χαλκουτσίου, κατά μήκος του δρόμου υπάρχουν άφθονες ψαροταβέρνες, φαγάδικα, ζαχαροπλαστεία και καφετέριες ενώ προς την μεριά της παραλίας βρίσκεται το Λιμεναρχείο Ωρωπού.
Κάλαμος Αττικής
Ο Κάλαμος είναι χωριό της βορειοανατολικής Αττικής, νότια του Ωρωπού και βόρεια του Καπανδριτίου. Ο πληθυσμός του σύμφωνα με την απογραφή του 2011 είναι 1.824 κάτοικοι. Το επίνειό του είναι οι Άγιοι Απόστολοι, παραθεριστική περιοχή, με μεγάλη κίνηση τους καλοκαιρινούς μήνες. Διοικητικά ανήκει στον Δήμο Ωρωπού.
Περιγραφή του οικισμού
Ο Κάλαμος είναι χτισμένος σε κατάφυτη περιοχή της βορειοανατολικής Αττικής, σε απόσταση 39 χιλιομέτρων από το κέντρο της Αθήνας. Περιτριγυρίζεται από σημαντικά μνημεία και αξιοθέατα. Ξεχωρίζει ανάμεσά τους το ιερομαντείο Αμφιαράειο. Αξιοθέατα της ευρύτερης περιοχής αποτελούν η Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος που τοποθετείται στον 6ο αιώνα μ.Χ. και οι βυζαντινοί ναοί του Αγίου Νικολάου και της Αγίας Παρασκευής. Σημαντικότερη προσωπικότητα από τον Κάλαμο είναι ο Άγιος Τιμόθεος ο Επίσκοπος Ευρίπου που είναι και ο πολιούχος του οικισμού.
Πορεία του πληθυσμού:
| Έτος | 2011 | 2001 | 1991 | 1981 | 1971 | 1961 |
| Πληθ. | 1.824 | 1.967 | 1.527 | 1.287 | 1.163 | 1.192 |
Διοικητικές μεταβολές
Ο Κάλαμος μετά την απελευθέρωση του ελληνικού κράτους μετονομάστηκε προσωρινά σε Περαία και αποτέλεσε έδρα του νεοσύστατου Δήμου Περαίας. Μετά το 1840 έδρα του δήμου έγινε ο Ωρωπός ενώ μετά το 1871 η Σκάλα Ωρωπού (ο δήμος μετονομάστηκε σε δήμο Ωρωπού).Το 1912 σχηματίστηκε η κοινότητα Καλάμου με έδρα τον Κάλαμο η οποία συμπεριέλαβε και τον παραλιακό οικισμό των Αγίων Αποστόλων. Η κοινότητα αναγνωρίστηκε σε δήμο το 2007. Από την 1η Ιανουαρίου του 2010 ο Κάλαμος εντάχθηκε στον νέο δήμο Ωρωπού.
ΑΦΙΔΝΕΣ-ΚΙΟΥΡΚΑ
Ένα ακόμα oρεινό χωριό της Β.Α. Αττικής είναι οι Αφίδνες. Βρίσκεται 360 μέτρα υψόμετρο και απέχει 34 χιλιόμετρα από την Αθήνα. Συνορεύει προς τα Ανατολικά με το Καπανδρίτι και το Πολυδένδρι, τα Νότια με τον Αγιο Στέφανοκαι τη λίμνη του Μαραθώνα, Βόρεια με τη Μαλακάσα και την Πάρνηθα.
Σήμερα γίνoνται γνωστές για τα πρώτα διόδια που συναντάμε στον οδικό άξονα της Εθνικής οδού Αθηνων–Λαμίας και τον αγώνα των κατοίκων της ευρύτερης περιόχης για την κατάργησή τους .
Στα αρχαία χρόνια οι Αφίδνες ήταν μια από τις δώδεκα πόλεις που ίδρυσε ο Κέκρωπας.Ο θησέας συνένωσε τις πόλεις και δημιούργησε το κράτος της Αθήνας.Το ονομά τους το χρωστούν στον τοπικό ήρωα Αφιδνο.
Η ακροπολη των αρχαίων Αφιδνών βρίσκεται σήμερα στη θέση Κοτρώνι στο Καπανδρίτι.Εκεί βρέθηκε μεσσελλαδικό νεκροταφείο (2000π.χ.-1600π.χ.). Σύμφωνα με το μύθο η μεγάλη ομορφιά της Ελένης ήταν η αφορμή ο Θήσέας μαζί με το φίλο του Περίθο να απαγάγουν την Ελένη στη μικρή ηλικία των δώδεκα χρονών και να τη φέρουν στην ακρόπολη των Αφίδνων. Μαζί της απέκτησε σύμφωνα με το μύθο μια κόρη την Ιφιγένεια.Στον Άφιδνο ,όταν αργότερα ο Θησέας με τον Περίθου πήγε στη Θεσπρωτία ,για μια απαγωγή και πάλι, να φέρει από το Άδη την Περσεφόνη, εμπιστεύθηκε την Ελένη και τη μάνα του, την Αίθρα. Ο Δέκελος πάλι πρόδωσε στα αδέλφια της Ελένης ,τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη ,πού ηταν η Ελένη. Τα δύο αδέλφια πολιόρκησαν την ακρόπολη των Αφιδνών ,ελευθέρωσαν την Ελένη και αιχμαλώτισαν την Αίθρα και την οδήγησαν μαζι με την Ελένη στη Σπάρτη ,η οποία αργότερα την ακολούθησε και στην Τροία.Ο ‘Αφιδνος στη μάχη τότε τραυμάτησε τον Καστορα στο δεξί μηρό.Αργότερα όμως όταν ο Μεσθενέας , βασιλιάς των Αθηνών δέχθηκε φιλικά τους Διόσκουρους, ο Άφιδνος τους υιοθέτησε και τους μύησε στα Ελευσύνια μυστήρια.
Κοντά στο Κοτρώνι Καπανδριτίου υπάρχει ένας άλλος λόφος ( που ανήκει) στις Αφίδνες και που οι σύγχρονοι Αφιδναίοι , πιστεύουν ότι εκεί ήταν τα προπύλαια των αρχαίων Αφιδνών. Σύμφωνα με την παράδοση στο Κοτρώνι αυτό οι Αθηναίοι έκρυψαν το θησαυρό της πόλης το 480 π.χ. για να το σώσουν ,όταν οι Πέρσες κατέλαβαν την Αθήνα πριν τη ναυμαχία της Σαλαμίνας.Στην πεδιάδα που απλώνεται κάτω από το λόφο αυτό, προς τον παράδρομο της Εθνικής οδού όπου το κτήμα Κουτσούκου σήμερα,στα αρχαία χρόνια σύμφωνα με προφορική μαρτυρία γινόταν παζάρι. Εκεί λοιπόν απεκάλυψε και ο Οδυσσέας τον Αχιλλέα ντυμένο γυναίκα και όχι στη Σκύρο , όπως λέει ο μύθος και τον υποχρέωσε να ακολουθήσει τους Ελληνες στον Τρωικό πολεμο.
Οι Αφίδνες απετέλεσαν δήμο της Ανδριανίδος , Αιαντίδος ,Λεοντίδος και Πτολεμαιδος φυλής .Από τις Αφίδνες καταγόταν ο στρατηγός Καλλίμαχος ένας από τους δέκα στρτηγούς που έλαβαν μέρος στη μάχη του Μαραθώνα το 490 π.χ. Παραχώρησε μάλαστα τη θέση του στη αρχιστρατηγία ,στο Μιλτιάδη για να δώσει τη μάχη ,στη διάρκεια της οποίας έπεσε ηρωικά.Από εδώ είχαν την καταγωγή τους και πολλοί ‘αλλοι Αφιδναίοι στα αρχαία χρόνια πιο γνωστόι από αυτούς ήταν οι δυο τυραννοκτόνοι, ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων που σκότωσαν τον Ίππαρχο το γιο του Πεισίστρατου και εφεραν τη Δημοκρατία στην αρχαία Αθήνα.
Τα όνομα Κιούρκα εμφανίζεται στην εποχή της Φραγκοκρατίας. Το 1383 πιθανόν να εγκαταστάθηκε στην περιοχή, η φάρα των αρβανιτών με επικεφαλής τον Κιούρκα μαζι με τους Λιόσηδες, Μαλακασαίους Μαζαρακαίους από τους Καταλανούς για να ενισχύσουν τη άμυνα του δουκάτου των Αθηνών όπως αναφέρει ο Μπίρης. Πιθανόν όμως ο Νέριος Ατζαγιόλι εισβάλοντας στη Αττική έπρεπε να αποκόψει το δρόμο από Αθήνα προς Θήβα, ώστε να πολιορκήσει την Ακρόπολη και στην προσπάθειά του αυτή εγκαθΙστούσε φρουρές όπως μαρτυρούν τα τοπωνύμια της περιοχής και συμπεραίνει ο Πέππας στο βιβλίο του.Στη θέση Μπελέτσι ( Φελλεύς) κορυφή της αν. Πάρνηθας τοπωνύμιο που αναφέρερται στη βορειοαλβανική φυλή των Καστράτι ίσως υπήρχε φρυκτωρία.
Στους πρόποδες της Παρνηθας μαρτυρούνται τα τοπωνύμια Λιοσάτι (Κοκκινόβραχος) και Κιούρκα.Οπωσδήποτε όμως βρίσκεται η φάρα των Κιούρκα, του Σχηματάρι, του Λιόπεσι, εγκατεστημένη από το 1418-1420 στην περιοχή, απο τον Αντώνιο Ατζαόλι ,όπου μαζι με τους αρβανίτες στη Μαλακάσα, Κακοσαλέσι, Συκάμινο, Μαρκόπουλο , Μάζι, Καπανδρίτι, Μπουγιάτι υπερασπίζουν το δρόμο για τη Χαλκίδα και τον Ωρωπό.Επανεμφανίζεται το όνομα Αφίδνες το 1890 από το Χαρίλαο Τρικούπη όταν οι σιδηροδρομικοί σταθμοί λάμβαναν αρχαία ονόματα.
Από το 1845 ανήκε στο δήμο Μαραθώνα ως το 1912 όποτε με την ονομασία Κιούρκα απετέλεσε ξεχωριστή κοινότητα στην οποία υπήχθησαν το Μπουγιάτι 1912, ‘Αγιος Στέφανος ως το 1928 Λιοσάτη 1912 που το 1927 ονομάστηκε Κοκκινόβραχος, ο Αγιος Μερκούριος από το 1928 ως το 1940, η Ζοργιάνη από το 1928 ως το 1929 που αποσπάστηκε. Το 1961 αναγνωρίστηκε ο Σταθμός Αφιδνών ως οικισμός το 1981 η Δροσοπηγή, το 1991 η Αγία Τριάδα (Διεθνής Ιπποκράτειος Πολιτεία).
Το χωριό είναι πνιγμένο στο πράσινο.Πυκνά δάση από πεύκα καλύπτουν τον ορεινό όγκο στις παρυφές της Πάρνηθας ενώ περήφανα ελάφια επιβιώνουν και σήμερα .Ένα ήρεμο χώρο αναψυχής αποτελεί η ωραία τεχνιτή λίμνη στην περιοχή της Αγίας Τριάδας, όχι πολύ μακριά από το ομώνυμο εξωκκλήσι. Ξεκουράζει το μάτι του ο επισκέπτης, στο πυκνό πράσινο του δάσους και γεμίζει τα πνευμόνια του με το οξυγόνο, ενώ αισθάνεται το δέρμα του να δροσίζει. Τη γραφικότητα της λίμνης και την ατάραχη ομορφιά της συμπληρώνουν, οι πάπιες που σαν μικρές πριγκίπισσες κολυμπούν στα καθαρά νερά της.Το χειμώνα το τοπίο αλλάζει.Το χιόνι δίνει μια λευκή καθαρότητα κάθώς σκεπάζει το τοπίο που παραμένει πάντα ήρεμο και μας περιμένει.
Εκτός από το εξωκκλήσι της Αγίας Τριάδος χωμένα στο δάσος είναι και άλλα εξωκκλήσια, όπως του Αγίου Μερκουρίου και τα μοναστήρια της Βαιοφόρου και της Παναγίας της Μυρτυδιώτισσας όπου οι μοναχές ασκούνται στο λόγο του Θεού μέσα στη ηρεμία της φύσης μακριά από το πολύβουο πλήθος. Ένα εξωκκλήσι του Αγίου Γεωργίου συναντάμε στην είσοδο του χωριόυ στον παράδρομο της ενθικής οδού. Στην άλλη πλευρά της Εθνικής οδού στον παράδρομο για το Καπανδρίτι υπάρχει το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Στο κέντρο του χωριού στη μικρή πλατεία όπου και η παλιά βρύση είναι κτισμένη και η μεγάλη πετρόκτιστη εκκλησία του χωριού αφιερωμένη στην κοίμηση της Παναγίας, γιορτάζει στις 23 Αυγούστου στα εννιάμερα της. Ενώ παραπλεύρως έχει κτιστεί το παρεκκλήσιο του Αγίου Φανουρίου. Εκτός από τους χώρους για πνευματική τροφή ,οι Αφίδνες διαθέτουν και χώρους σωματικής απολαυσης ωραίες ταβέρνες με φρέσκα κρέατα του Γάννη ,του Μανάρα, ο Τυρταίος, αλλά και πιο εξοχικά στο Κατσιμίδι. Για άλλου είδους διασκέδαση υπάρχουν αίθουσες εκδηλώσεων όπως το Κτήμα Λίτινα ,το Άλσος Νυμφών, του Νικολέλλη.
Στην περιοχή των Αφιδνών μπορείτε να προμηθευτείτε φυτά και λουλούδια από τα φυτώρια που θα βρέίτε στον παράδρομο της εθνικής οδού και στη παλια εθνική οδό. Στο παράδρομο της Εθνικής οδού επίσης υπάρχει για τους λάτρεις της ταχύτητας πίστα καρτ αυτοκινήτων.Κοντά στη λίμνη του Μαραθώνα λειτουργούν και τα διυλιστήρια της Ε.Υ.Δ.Α.Π.
Στις Αφίδνες δραστηριοποιείται ο Πολιτιστικός Σύλλογος Γυναικών 2000, o Φελλεύς και ο Σύλλογος Οικιστών Ιπποκρατίου Πολιτείας. Υπάρχει ακόμα και το ιδιωτικό μουσείο Καλλίμαχος».Λειτουργεί δημόσιο Δημοτικό σχολείο και νηπιαγωγείο. Τα παιδιά του Γυμνασίου – Λυκείου μεταφέρονται καθημερινά στα σχολεία του Καπανδριτίου.Επίσης λειτουργεί και το ιδωτικό σχολείο της Αναγέννησης.
ΚΑΠΑΝΔΡΙΤΙ
Χωριό της Βορειοανατολικής Αττικής και σε απόσταση 32 χιλιομέτρων από την Αθήνα.Βρίσκεται στις Ανατολικές απολήξεις της Παρνηθας και σε υψόμετρο 350 μέτρων. Συνορεύει με τα χωριά Πολυδένδρι, Αφίδνες Κάλαμος και Βαρνάβα. Εχει έκταση 38 τετραγωνικά χιλιόμετρα και εκτός της κοινότητας Καπανδριτίου ανήκουν και οι περιοχές Άγιοι Ανάργυροι, Μικροχώρι (Βελλιατζίκι), Λίμνη Μαραθώνα. Aπαριθμεί 2937 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2001.Δημογραφικά όμως παρουσιάζει αυξητική πορεία από τότε μέχρι και σήμερα.
Όσον αφορά την ονομασία Καπανδρίτι υπάρχουν πολλές εκδοχές μια από αυτές είναι ότι προέρχεται από το όνομα αρχηγού φάρας Αρβανιτών ενώ σύμφωνα με άλλη μαρτυρία, η ονομασία του αποδίδεται στο Βυζαντινό στρατηγό Καπανδρίτη (12ος αι) που έζησε στην περιοχή. Μια λαϊκή ερμηνεία του ονόματος Καπανδρίτι εξηγεί την ονομασία από το Κάπη τρίτη γιατί λόγω του ψυχρού κλίματος της περιοχής χρειάζονταν για να ζεσταθούν τρεις κάπες.
Στην εποχή της Φραγκρατίας στο ελλαδικό χώρο, ανάμεσα στα 1380 ως 1425 εγκαταστάθηκαν Αρβανίτες στην περιοχή, τότε που άρχισε και ο εποικισμός της Αττικής. Αρχικά παίρνουν άδεια από το Δούκα των Αθηνών Ατζαγιόλη να εγκατασταθούν περιμετρικά της Αθήνας για την ενίσχυση της άμυνας της πόλης από διάφορες επιδρομές. Οι Αρβανίτες ήταν αξιόμαχοι στρατιώτες και απετέλεσαν τους φύλακες των Αθηνών.Στη βόρεια Αττική δημιούργησαν οικισμό γύρω από το σημερινό Καπανδρίτι όπου υπήρχαν πηγές νερού (Μηλιάτζι, Κωστηγγιάλεση, Αη Γιώργης και ασχολήθηκαν με τη γεωργία και κυρίως με την κτηνοτροφία.
Την περίοδο της Τουρκοκρατίας το Καπανδρίτι ήταν ένα κεφαλοχώρι. Κατά το έτος 1800 σύμφωνα με έγγραφο της εποχής αριθμούσε 400-600 κατοίκους. Ανήκε σαν κοινότητα στο Πασσαλίκι της Καρύστου και υπαγόταν στο βοεβοδα της Λειβαδιάς. Στην κοινότητα Καπανδριτίου ανήκαν τότε οι οικισμοί Μάζι και Σπατατζίκι. Μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους η κοινότητα υπάγεται στο Νομό Αττικής και Βοιωτίας και διοικητικά στο Δήμο Μαραθώνα μέχρι το 1912 οπότε ανακηρύχθηκε ανεξάρτητη κοινότητα μαζί με το Πολυδένδρι (Μάζι) μέχρι το 1929.Τότε το Πολυδένδρι αποσπάστηκε από το Καπανδριτι και απετέλεσε ξεχωριστή κοινότητα. Το Πευκόφυτο (Σπατατζίκι) παρέμεινε στη κοινότητα Κπανδριτίου μέχρι το 1968 οπόταν ενώθηκε με το Δήμο Αγίου Στεφάνου. Το Μικροχώρι (Βελλιατζίκι) προσαρτήθηκε το 1919 στην κοινότητα Καπανδριτίου όπου παραμένει μέχρι και σήμερα.
Στα νεότερα χρόνια ο Ελευθέριος Βενιζέλος με τις αγροτικές μεταρρυθμίσεις και τον αναδασμό της γης έδωσε γη στους κατοίκους της περιοχής που ασχολήθηκαν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.Ενώ μετά τη Μικρασιατική καταστροφή κλήροι μοιράστηκαν σε πρόσφυγες του Πόντου.
Στο λόφο Κοτρώνι (Ακρόπολη Αφιδνών) που έχει ύψος 120 μέτρα εντοπίστηκαν προϊστορικά ευρήματα. Εκεί έφερε σύμφωνα με ένα μύθο, την ωραία Ελένη ο Θησέας όταν την απήγαγε από τη Σπάρτη με τη βοήθεια του φίλου του Περίθου Οι Διόσκουροι, αδελφοί της Ελένης, αφού κατέλαβαν την Αφίδνα μετέφεραν στη Σπάρτη την Ελένη μαζί με τη μάνα του Θησέα την Αίθρα.Σήμερα στο λόφο αυτό διατηρείται το εξωκλήσι της Ζωοδόχου Πήγης.
Πολιούχος του Καπανδριτίου είναι η Αγία Παρασκευή προς τιμή της οποίας γίνονται τριήμερες εκδηλώσεις στη γιορτή της.Σημαντικά εξωκλήσια είναι ο ναός του Αγίου Δημητρίου (18ος- 19ος αι) ο ναός της Αγίας Άννας(16ος- 17 ος αι) με ερείπια παλιού μοναστηριού, του Αγίου Γεωργίου πετρόκτιστη εκκλησία έργο του Υφαντίδη (1960) πάνω στα θεμέλια Βυζαντινού ναού. Άλλες εκκλησίες είναι των Αγίων Αναργύρων στο Μετόχι Ρη και της Υπαπαντής στο Μικροχώρι, των Αγίων Σαράντα και της Παναγίας της Μεσοσπορίτισσας στις όχθες της λίμνης του Μαραθώνα.
Μικρό αλλά γραφικό είναι το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία ενώ υπάρχουν και άλλα πολλά διάσπαρτα σε όλη την έκταση του χωριού όπως τα εκκλησάκια του Αγίου Αθανασίου, του Αποστόλου Ανδρέα, της Παναγιάς της Ευαγγελίστριας, της Αγίας Τριάδας. Όλα κτισμένα από αγάπη στο Θεό μαρτυρούν την πίστη και ευλάβεια των κατοίκων της περιοχής. Λειτουργούν κάθε χρόνο στην μνήμη των Αγίων που είναι αφιερωμένα.
Αξιόλογο κτίσμα του 19ου αι είναι και το γεφύρι που σώζεται στην περιοχή Μιλιάτζι.
Γνωστό είναι και το μάρμαρο Καπανδριτίου.
Στο Καπανδρίτι λειτουργούν πολλές Δημόσιες Υπηρεσίες όπως
Το Αστυνομικό Τμήμα, το Κέντρο Υγείας,η Πολεοδομία, το Ειρηνοδικείο,το Υποθηκοφυλάκειο, το Δασαρχείο, το Κτηνιατρείο,το Ταχυδρομείο, το Γραφείο Γεωργικής Ανάπτυξης, το ΚΕΠ.
Έδρα στο Καπανδρίτι έχει και η 325 ΛΚΒ Χωκ.
Λειτουργούν ένας δημόσιος παιδικός σταθμός, δύο νηπιαγωγεία, ένα δημοτικό σχολείο ένα γυμνάσιο και λύκειο καθώς και δύο ιδιωτικοί παιδικοί σταθμοί-νηπιαγωγεία.
Δύο ψυχιατρικά Ιδρύματα το Καλυψώ και το Αλκυωνίς προσφέρουν φροντίδα και ανθρώπινες συνθήκες στα άτομα που φιλοξενούνται.
Ιδιωτικά λειτουργούν Ωδείο, Σχολή μπαλέτου, Γυμναστήριο.
Αναπτυγμένος είναι και ο αθλητισμός αφού λειτουργούν κλειστό Γυμναστήριο, Γήπεδο ποδοσφαίρου και μπάσκετ.
Στην περιοχή δραστηριοποιούνται πολλοί Σύλλογοι όπως οι Πολιτιστικοί Σύλλογοι στο Μετόχι, πχ στο Μικροχωρίο, ο Πολιτιστικός Σύλλογος ο Ηνίοχος, ο Αθλητικός Σύλλογος, Σύλλογοι Γονέων, Αγροτικός Σύλλογος, ο Αγροτικός Συνεταιρισμός, ο Αγροτικός Γυναικείος Συνεταιρισμός Αιαντίς και παράρτημα της Πανελλήνιας Αντικαρκινικής Εταιρείας.
Στο Καπανδρίτι διατίθενται για εκδηλώσεις και γάμους οι αίθουσες Ιοκάστη, η Οινότρια γη και το φιλοξένια.
Το Καπανδρίτι έχει το πλεονέκτημα να βρίσκεται κοντά στη Αθήνα αλλά και να διατηρεί τις φυσικές ομορφιές του.Μέσα σε ένα ειδυλλιακό περιβάλλον στις όχθες της λίμνης του Μαραθώνα μπορεί να μεταφερθεί κανένας σε μια αγνή και παρθένα περιοχή με δάση ποικίλα δένδρα, θάμνους, αγριολούλουδα, ρεματιές και μικρά ρυάκια. Μια άλλη παραδεισένια περιοχή που ενδείκνυται για ένα αναζωογονοτικό περίπατο και ανάταση ψυχής είναι η περιοχή Κωσταγγιάλεση. Ένας παράδεισος των αισθήσεων. Περπατάς και ευχαριστιέσαι την ηρεμία της άγριας φύσης λίγα μόνο χιλιόμετρα έξω από την Αθήνα.
Φαγητό θα απολαύσετε στις παραδοσιακές ταβέρνες του Μικροχωρίου.
0 Σχόλια