Φυλακές Ωρωπού

Οι φυλακές του Ωρωπού, ένα κτηριακό συγκρότημα που έχει καταγραφεί στη συλλογική μνήμη ως χώρος φυλάκισης πολιτικών κρατουμένων και έχει συνδεθεί με τους αγώνες για Δημοκρατία, χαρακτηρίστηκαν ομόφωνα ιστορικός τόπος από το κοινό όργανο του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ)  και του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων (ΚΣΝΜ), κατά την πρόσφατη συνεδρίασή του.

Η ιστορία του συγκροτήματος

Οι απαρχές της ιστορίας του συγκροτήματος συνδέονται με το Αμαλίειο Ορφανοτροφείο Κορασίδων. Το 1897, ο Ανδρέας Συγγρός κληροδοτεί στο ίδρυμα την έκταση στον Ωρωπό. Εκεί χτίζονται, το 1906, τα πρώτα κτήρια που λειτουργούν ως παράρτημα του Ορφανοτροφείου.  Αρχικός στόχος ήταν το συγκρότημα του Ωρωπού να αποτελέσει νοσοκομείο για τα ορφανά κορίτσια. Το 1915 στεγάζονται εκεί προσωρινά προσφυγόπουλα από την Αρμενία, ενώ το 1922 η διοίκησή του το παραχωρεί για τη στέγαση παιδιών προσφύγων από τη Μικρά Ασία.
Από το 1926 στεγάζεται το Εμπειρίκειο Άσυλο Αρρένων ως το 1929, οπότε τα παιδιά μεταφέρονται στη Σύρο. Στη συνέχεια προσφέρει στέγη στο Αναμορφωτικό Σχολείο Αρρένων.

Το 1931, το Δημόσιο εξαγοράζει την εγκατάσταση και ένα χρόνο αργότερα ιδρύεται η «Επανορθωτική Φυλακή στη Σκάλα Ωρωπού». Αυτή την περίοδο στον χώρο συνυπάρχουν ενήλικες και ανήλικοι φυλακισμένοι, παρά τις διεθνείς προδιαγραφές λειτουργίας των φυλακών. Τον Μάρτιο του 1933 φυλακίζονται οι πρώτοι κομμουνιστές πολιτικοί κρατούμενοι. Σε δημοσιεύματα της εποχής αναφέρεται ότι στις φυλακές που είχαν χωρητικότητα 80 κρατούμενων φυλακίζονται 400 άτομα που κοιμούνται στο τσιμέντο.

Στις 20 Ιουλίου του 1938, έπειτα από σεισμό 6 ρίχτερ, τα κτήρια παθαίνουν σημαντικές βλάβες και την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου εγκαταλείπονται.

 Το 1952 ξεκινούν επισκευές και το 1955 το συγκρότημα μετονομάζεται σε Ανοιχτό Σωφρονιστικό Κατάστημα.  Την περίοδο της χούντας κρατούνται 72 νεαροί πολιτικοί κρατούμενοι, ενώ μεταφέρονται εκεί και περίπου 100 πολιτικοί κρατούμενοι από το Λακί της Λέρου. Μετά το 1970, το συγκρότημα λειτουργεί ως αναμορφωτήριο ανηλίκων και το 1973 εγκαταλείπεται. Το 1979 στεγάζεται εκεί το 1ο Γυμνάσιο και αργότερα σε ένα από τα κτήρια θα στεγαστεί το Ωδείο και σε λυόμενα κτίσματα το νηπιαγωγείο. Το 1998, με κοινή υπουργική απόφαση, το συγκρότημα παραχωρείται στην Κοινότητα της Σκάλας Ωρωπού για τη δημιουργία χώρων αναψυχής και τη διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων.

Το συγκρότημα απαρτίζεται από τέσσερα κτήρια, το διοικητήριο, τα μαγειρεία, τα εργαστήρια και τους θαλάμους κράτησης. 

Οι παλιες φυλακές του Ωρωπού σε ημερομηνίες

Στην ιστορική αναδρομή ως σημαντικές χρονολογίες για τις φυλακές Ωρωπού αναφέρονται οι εξής:

1897: Ο ευεργέτης και μεγαλοκτηματίας Ανδρέας Συγγρός, παραχωρεί την έκταση στο Αμαλίειο Ορφανοτροφείο.

1906: Οικοδομείται το Αμαλίειο Ορφανοτροφείο.

1915: Στεγάζονται προσφυγόπουλα από την Αρμενία μετά τον διωγμό των Αρμενίων.

1922: Στεγάζονται πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο.

1926: Στεγάζεται το Εμπειρίκειο 'Ασυλο Αρρένων.

1929: Το Εμπειρίκειο μεταφέρεται στη Σύρο και οι εγκαταστάσεις παραχωρούνται στο Αναμορφωτικό Κέντρο Αρρένων.

1931: Η εγκατάσταση περνάει εξ ολοκλήρου στο ελληνικό Δημόσιο, που τις μετατρέπει σε Επανορθωτική Φυλακή Σκάλας Ωρωπού. Στις φυλακές στεγάζονται υπεράριθμοι τρόφιμοι και στους ίδιους χώρους ενήλικοι και ανήλικοι κρατούμενοι.

1933: Τον Μάρτιο φυλακίζονται οι πρώτοι πολιτικοί κρατούμενοι.

1938: Στις 20 Ιουλίου τα κτίρια των φυλακών και τα κτίρια των υποδομών ισοπεδώνονται από τον ισχυρό σεισμό. Από την κατάρρευση των κτιρίων σκοτώνονται 6 κρατούμενοι και 4 φύλακες. Στη συνέχεια τα κτίρια οικοδομήθηκαν αποκλειστικά ως φυλακές.

1967: Η Χούντα μετατρέπει τις φυλακές σε χώρο έγκλειστων πολιτικών κρατούμενων.

1974: Με την πτώση της Χούντας καταργούνται οι φυλακές.