Η αυτοδιοικητική εξέλιξη του Ωρωπού

ΙΩΑΝΝΗΣ ΟΔ. ΓΚΙΚΑΚΗΣ

Απόστρατος αξιωματικός πολεμικής Αεροπορίας- Συγγραφέας

Το 1833 ορκίζεται βασιλεύς του ελεύθερου πλέον Ελληνικού κράτους ο βαυαρός πρίγκηψ 

Όθων, µε το όνοµα Όθων Α' και αρχίζει η συγκρότηση του κράτους και η Διοικητική οργάνωσή 

του.

Το 1835 µε το Β.Δ. της 1ης Οκτωβρίου (Φ.Ε.Κ. 17) «Περί σχηµατισµού των δήμων της 

επαρχίας Αττικής», σχηµατίζεται το Ο ΔΗΜΟΣ ΠΕΡΑΙΑΣ µε έδρα τον Κάλαµο και κατατάσσεται 

στην Γ’ κατηγορία επειδή είχε 1011 κατοίκους. Τον Δήµο απαρτίζουν οι κοινότητες (χωριά) 

Περαία (Κάλαµος) µε 464 κατοίκους, Μαρκόπουλο µε 29 κατ., Τσούρκα (Κιούρκα) µε 185 

κατοίκους, Κεραµίδι µε 15 κατοίκους, Καπανδρίτι µε 146 κατ. και Λογκίτι. Ο Ωρωπός και τα 

γύρω του Ωρωπού χωριά Χαλκούτσι, Συκάµινο, Μήλεσι περιλαμβάνονται αρχικά στη σύσταση 

αυτού του δήµου. Η δηµογεροντία όµως του Ωρωπού, στην οποία συμμετέχουν οι προεστοί

Γεωργάκης Γκουρής, Αριστείδης Μελισσινός, Θανάσης Θαλάσσης, Αλέξανδρος Οικονοµίδης, ο 

οπλαρχηγός και υπασπιστής του Όθωνα Γιώργης Σκουρτανιώτης και οι αγωνιστές του ’21 

Γεώργιος και Αριστείδης Κουρούπης, Αλέκος και Γιάννης Τυροβόλης δεν δέχονται ως έδρα τον 

Κάλαµο και αρνούνται να συµπεριληφθούν στον δηµιουργούµενο δήµο. Συνεπίκουροι αυτής της 

απόφα- σης είναι οι αγωνιστές Τζεβελεκαίοι και Γ. Θάνος από το Συκάµινο και Σιδέρης από το 

Μήλεσι.

Έτσι, για ένα περίπου µήνα ο Ωρωπός παραµένει (µε το άστε ντούε) ανεξάρτητος και 

ανεπίσηµος δήµος του κράτους. Τον επόµενο µήνα όµως (ίσως από αντίδραση), δέχονται να 

ενταχθούν στην Διοίκηση Θηβών (Δήµο Τανάγρας), µαζί µε τα χωριά Τανάγρα, Σχηµατάρι, 

Λιάτανι, Μπράτσι (Άρµα) Ίνια (Οινόη) Κακοσάλεσι και Μπούγα και τα χωριά του τότε Ωρωπού 

(Ωρωπός, Συκάµινο και Μήλεσι).

Με το Β.Δ. της 24ης Νοεµβρίου (6 Δεκεµβρίου) 1836, το οποίο δε δηµοσιεύ- θηκε στην Ε.τ.Κ., 

τα χωριά του δήµου Ωρωπού που είχαν συγκεντρωθεί στο δήµο Τανάγρας (Ωρωπός Συκάµινο 

Μήλεσι) και δύο χωριά του δήµου Τανάγρας (Μπούγα και Κακοσάλεσι) προσαρτήθηκαν στο 

Δήµο Περαίας (Γ.Α.Κ. Οθ. ΥΠ. Εσ. Φ104 Αδ. Ν.17794). Με το Β.Δ. της 30ης Αυγούστου 1840 (ΦΕΚ 

22) ο δήµος Περαίας συγχωνεύθηκε στο δήµο Μαραθώνος.

Ακολουθούν νέοι αγώνες των κατοίκων Ωρωπού και Καλάµου και έτσι τον επόµενο χρόνο µε 

το Β.Δ. της 1ης Νοεµβρίου 1841 το οποίο δεν δηµοσιεύθηκε στην Ε.τ.Κ. «περί των δήµων 

Περαίας και Μαραθώνος» (Γ.Α.Κ. Οθ. αρχ. Υπ. Εσ. Φ10Σ Αδ. Ν.3155), αποφασίστηκε να µην 

συγχωνευθούν οι δήµοι γιατί, «…εις την συγχώνευσιν ταύτην αντίκειται αφ’ ενός µεν η 

απόστασις απ’ αλλήλων των δύο τούτων δήµων και αφ’ ετέρου η επιθυµία των κατοίκων του 

Δήµου Περαίας…»

Σ’ αυτήν την ανατροπή του Β.Δ. της 30ης Αυγ. 1840 σηµαντικότατο ρόλο έπαιξαν οι Γ. 

Σκουρτανιώτης (προεστός Ωρωπού) Βαλσαµάκης (προεστός Καλάµου και ίσως Δήµαρχος 

Περαία και ΧατζηΣπύρος Γκικάκης (προεστός Αθηνών) του οποίου ο ένας γιος, ο Δηµήτριος είχε 

παντρευτεί και ζούσε στον Κάλαµο. Και οι τρεις αυτοί άνδρες είχαν µεγάλο κύρος και στενούς 

δεσµούς µε το παλάτι.

Τον Μάρτιο του 1843, οι επί 10 χρόνια ασταµάτητοι αγώνες των χωριών του Ωρωπού 

δικαιώνονται και µε το Β.Δ. της 4ης Μαρτίου του 1843 (ΦΕΚ 6) «…η έδρα του δήµου Περαίας 

µεταφέρεται από το χωριό Κάλαµος στο χωριό Ωρωπός». Με το Β.Δ. της 11ης Ιουλίου 1853 

(ΦΕΚ 23) ο δήµος κατατάχθηκε πάλι στην Γ' κατηγορία µε πληθυσµό λιγότερο από 2.000 κατ.

Μετά όµως 28 χρόνια και µε αφορµή τη σφαγή στο Δήλεσι, στην οποία βασικός 

διαπραγµατευτής ήταν ο Δήµαρχος Ωρωπού Γ. Οικονοµίδης, για την οποία (σφαγή) 

καταλογίζεται από το παλάτι ευθύνη και στο χωριό και στον Δήµαρχο, η έδρα του δήµου 

µεταφέρεται στη ΣΚΑΛΑ µε το Β.Δ. της 25 Φεβρουαρίου 1871 (ΦΕΚ 41), ενώ µε το ίδιο διάταγµα 

µετονοµάσθηκε σε δήµο Ωρωπίων. Με το Β.Δ. της 7ης Ιανουαρίου 1873 (ΦΕΚ 3) ο δήµοςΩρωπού (τέως δήµος Περαίας) επανέρχεται στην Β' τάξη µε πληθυσµό 2096 (σύµφωνα µε την

απογραφή του 1870).

Το 1912 και σύµφωνα µε τον τότε ισχύοντα νόµο, επιτρέπεται σε χωριά µε πλέον των

τριακοσίων κατοίκων να αυτονοµούνται σε ανεξάρτητες κοινότητες. Ο Ωρωπός αποσπάται του

δήµου και ανακηρύσσεται ανεξάρτητη κοινότητα µαζί µε το Συκάµινο και µε έδρα τον Ωρωπό

(Β.Δ. 30 Απριλίου 1912) (Νόµος ΔΝΖ άρθρα 1-18, 209 και 210) (ΦΕΚ 262 τεύχος Α).

Τα δύο αυτά χωριά έχουν τότε 495 κατοίκους (Ωρωπός 304, Συκάµινο 191).

Με το ίδιο Β.Δ. ανακηρύσσονται ανεξάρτητες κοινότητες η Σκάλα Ωρωπού µαζί µε το

Χαλκούτσι και το Σάλεσι µαζί µε τα Μπούγα.

Η σφραγίδα

Η πρώτη σφραγίδα του δήµου Ωρωπίων καθορίστηκε µε το Β.Δ. της 4ης Μαΐου του 1871

(ΦΕΚ 43/σελ. 303) «…η σφραγίς του δήµου Ωρωπίων φέρη ως έµβληµα εν τω µέσω µεν τον

Αµφιάραον επί τεθρίππου, καθ’ ην στιγµήν αφανίζεται εις το χάσµα της γης, γύρωθεν δε τας

λέξεις «Δήµος Ωρωπίων»…»… «…Ελήφθη δε (η παράστασις) εξ αναγλύφου µη υπάρχοντος ήδη,

εκ του παρά το χωρίον Κάλαµος ναού του Αµφιαράου. Εχαράχθη εν έτι 1870 µεταβληθείσης της

προγενεστέρας» (Συλλογή σφραγίδων ΕΛΙΑ τ. Α. σελ. 11)

Εκ των ανωτέρω φαίνεται ότι η σφαγίς αυτή εχρησιµοποιήθη το πρώτον υπό του δήµου όταν

αυτός ήδρευε εις Ωρωπόν.

Η εξέλιξη του πληθυσµού των χωριών του Δήµου Ωρωπίων (Περαίας)

Αρχική απογρ. συστάσεως του Δήµου Περαία το 1835 µε αριθµούς κατοίκων και όχι

οικογενειών

Πειραιά (Κάλαµος) 464

Μαρκόπουλο 29

Κιούρκα 185

Κατσιµίδι 15

Καπανδρίτι 146

Ωρωπός 180

72

Ενδιάμεσες Απογραφές

Απογραφή 1885

Κάλαµος

671

Μαλακάσα 52

Μαρκόπουλο 429

Μήλεσι 89

Μπούγα 127

Σάλεσι 722

Συκάµινο 140

Χαλκούτσι 59

Ωρωπός 208

Απογραφή 1901

Κάλαµος 832

Μαλακάσα 91

Μαρκόπουλο 473

Μήλεσι 104

Μπούγα 105

Σάλεσι Συκάµινο 960 160

Χαλκούτσι 65

Ωρωπός

Οι απογραφές του 1885 και 1901 έγιναν από την Χωροφυλακή και τον Στρατό. Επικεφαλής

ήταν ο Ανθ/στής Νουχάκης.

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΟΥ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΠΕΡΑΙΑΣ - ΩΡΩΠΙΩΝ

Η πληθυσµιακή εξέλιξη των χωριών του Ωρωπού

Πληροφορίες για τον πληθυσµό των χωριών του Ωρωπού πριν το 1832 -δηλαδή επί

τουρκοκρατίας- βρίσκουµε µόνο στις περιγραφές των περιηγητών του 17ου και 18ου αι. Το

1667 ο Ελβιά Τσελεµπή, το 1676 οι SPON και WHELLER και ενδιαµέσως ο Γάλλος πρέσβης

GIRAUD αναφέρουν τον Ωρωπό σαν µεγάλη κωµόπολη ή πόλη µε 200 σπίτια (περίπου 1500-

2000 κάτοικοι). Αντίθετα ο W.Leake το 1806 βρίσκει τον Ωρωπό σε παρακµή µε 30 µόνο σπίτια

(γύρω στους 200 κατοίκους), ενώ αντίθετα βρίσκει σε ακµή τον Κάλαµο µε 200 σπίτια. (Τους

λόγους της παρακµής τους αναφέραµε στο κεφάλαιο «Τα γεγονότα του 1730». Είναι πιθανόν

πολλοί κάτοικοι του Ωρωπού να µετακινήθηκαν τότε στον Κάλαµο και στο Μαρκόπουλο.

Από τα αρχεία όµως των απογραφών της Ε.Σ.Υ.Ε. έχουµε τα ακόλουθα στοιχεία για τον

πληθυσµό των χωριών από το 1832 έως το 1991.

XΩΡΙΑ 1832 1844 1896 1920 1928 1940 1951 1961 1971 1981 1991

ΩΡΩΠΟΣ 25

οικ.

287 215 361 394 436 471 434 423 590 919

ΣΥΚΑΜΙΝΟ 13

οικ.

124 161 288 364 500 505 464 481 568 1052 µε Κατηφόρι

ΧΑΛΚΟΥΤΣΙ 6 οικ. - 65 164 244 255 283 369 374 585

3067

ΣΚΑΛΑ Δ.Υ Δ.Υ ; 327 694 501 436 540 671 949

ΜΗΛΕΣΙ Δ.Υ 79 104 206 231 276 314 277 285 362 1133 µε Μαλακάσα

ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ 45 284 473 673 730 1018 843 776 646 814 2227 µε άλλους

οικισµούς

Ν. ΠΑΛΑΤΙΑ Δ.Υ Δ.Υ Δ.Υ Δ.Υ 837 1270 1111 1084 1168 1732 3087 µε Αγ. Κων/νο

Σηµ. Στις απογραφές πληθυσµού της Σκάλας περιλαµβάνονται από το 1920 και οι κάτοικοι το

Χαλκουτσίου και των Ποντίων.

Στις δε απογραφές του Συκάµινου περιλαµβάνονται και οι (πρόσφυγες) κάτοικοι από τοΚατηφόρι.